ЯГОНА ЭЛЕКТРОН ТИББИЙ КАРТА АХБОРОТ ТИЗИМИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ АФЗАЛЛИКЛАРИ ВА МУАММОЛАР
Амонов Равшан Нусратович amonovravshan@gmail. com Узбекистан Республикаси Банк-молия академияси
Аннотация: Жахон амалиётида оммалашиб бораётган ягона электрон тиббий карта ахборот тизими согликни саклаш сохасидаги маълумотларни аник, тезкор ва сифатли таъминлайди, натижада курсатиладиган тиббий хизматлар сифатини оширади. Шундан келиб чикиб, ушбу макола согликни саклаш сохасида ягона электрон тиббий карта ахборот тизимини жорий этишнинг ижобий жихатлари жумладан клиник, ташкилий, молиявий ва ижтимоий афзалликларни, сохада келгусида эришиладиган ютуклар хамда ушбу тизимни жорий этиш жараёнидаги мавжуд молиявий, маълумотлар хавфсизлиги ва махфийлиги ва инсон ресурслари билан боглик муаммолар ёритиб беришга каратилган.
Калит сузлар: электрон согликни саклаш, ягона электрон тиббий карта, молиявий тусиклар, ахборот тизими, инновация.
BENEFITS AND PROBLEMS OF IMPLEMENTING OF ELECTRONIC
HEALTH RECORD SYSTEM
Amonov Ravshan Nusratovich amonovravshan@gmail.com Banking and Finance academy of the Republic of Uzbekistan
Abstract: The electronic health record system that is gaining popularity in the world provides accurate, fast and high-quality information in the field of health care, which in turn improves the quality of medical services. Hence this article discusses the positive aspects of implementing electronic health record system in health care, including clinical, organizational, financial and social benefits, future achievements in the field, as well as the fact that focused on the issues related to the financial, security and confidentiality of existing data, and people resource barriers in the process of introducing this system.
ПРЕИМУЩЕСТВА И ПРОБЛЕМЫ ВНЕДРЕНИЯ СИСТЕМЫ ЭЛЕКТРОННОЙ МЕДИЦИНСКОЙ КАРТЫ
Амонов Равшан Нусратович ашопоугаУ8Ьап@§ша11. сот Банковско-финансовая академия Республики Узбекистан
Аннотация: Система электронных медицинских карт, завоевывающая все большую популярность в мире, предоставляет точную, быструю и качественную информацию в области здравоохранения, что, в свою очередь, повышает качество медицинских услуг. Поэтому в данной статье рассматриваются положительные аспекты внедрения системы электронных медицинских карт в сфере здравоохранения, включая клинические, организационные, финансовые и социальные преимущества, будущие достижения в этой области, а также тот факт, что основное внимание уделяется вопросам, связанным с финансами, безопасностью и конфиденциальность существующих данных, а также людские ресурсы, препятствующие внедрению этой системы.
Кириш. Узбекистонда согликни сакдаш тизимини такомиллаштириш ва ахолига сифатли тиббий хизмат курсатиш максадида Узбекистон Республикаси Президенти томонидан 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси тасдикланиб, унинг туртинчи йуналиши ижтимоий сохани ривожлантиришни кузда тутади[1]. Мазкур сохадаги ислохотларни чукурлаштириш максадида "Узбекистон Республикаси согликни саклаш тизимини тубдан такомиллаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида"ги Президент Фармони билан согликни саклаш тизимини ривожлантириш концепцияси тасдикланди[2]. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида 2020 йилга "Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили" деб ном берилиши соха ва тармокларни тубдан ислох килиш, ракамли ва автоматлаштирилган тизимларга утказиш буйича юртбошимиз таклиф ва топширикларни бердилар[3]. Бунда албатта согликни саклаш сохаси хам инобатга олиниб, Тошкент шахридаги тиббиёт муассасаларида шу йил электрон тиббий
карталарни жорий этиш ва кейинчалик муваффакиятли тажрибани республиканинг бошка худудларида татбик этиш белгиланди.
Тадцицот методологияси. Х,ар бир давлат учун уз фукароларининг саломатлиги жуда ахамиятлидир, бунга COVID-19 пандемияси даврида хам яна бир карра гувох булдик. Мамлакатнинг мустахкам ва баркарор согликни саклаш тизимини малакали шифокорлар, замонавий тиббиёт ускуналари ва ахборот технологияларисиз тасаввур килиб булмайди. Барча сохалар каби согликни сакдаш тизимида хам ахборот коммуникация технологияларини куллаш натижасида самарадорлик, баркарорлик, тезкорлик, ва аниклик сингари сифатларга эришиш мумкинлигини жахон тажрибаси курсатмокда.
Тиббий информатикада пайдо булган янги тушунча сифатида, электрон согликни саклаш - бу ахборот технологиялари, биоинжиниринг, тиббий даволаниш ва согликни саклашни камраб оладиган фанлараро сохадир. Электрон соглик деганда согликни саклаш хизматлари ва ахборот технологиялари оркали етказиладиган ёки яхшиланадиган маълумотлар тушунилади. Умумий килиб айтганда, электрон соглик - бу нафакат техник ривожланиш, балки фикрлаш, муносабат ва глобал тафаккур учун мажбуриятдир. Электрон согликни саклашнинг максади - бу согликни саклаш сохасида хамкорликда хизматларни курсатиш, минтакавий согликни саклаш ресурсларини бирлаштириш, согликни саклашнинг минтакавий сифатини яхшилаш, ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган холда тиббий маълумотларни бахам куриш ва етказишдир[4].
Хорижий тадкикотчилар Omotosho А. ва Emuoyibofarhe О. томонидан мамлакатда электрон согликни саклаш тизими жорий этилганидан сунг соханинг анъанавий модели ва тиббий хизматларнинг янги модели уртасида кандай фарклар булишини тадкик этишди[5].
Согликни саклашнинг анъанавий модели Тиббий хизматларни такдим этишнинг янги модели
Модели/Фалсафаси Касалликка йуналтирилган даволаш Фукаролар ва фаровонликка каратилган
Узаро алокалар (шифокор ва бемор) Эпизодик, талаб буйича Доимий равишда, автоном
Маълумот характеристикаси Була^а^а^ алохида Бирлаштирилган, таксимланган, бахам курилган, доимий янгиланиб туриладиган
Хизмат курсатувчи Согликни саклаш ходими Фукаро, норасмий васий, жамият, согликни саклаш ходими
Ёрдам (хизмат) олувчи Бемор Барча фукаролар (ижтимоий, аклий, жисмоний имкониятларидан катъий назар)
Согликни саклаш тизимига кириш Касаллик кузгаганда Ихтиёрий, исталган пайт
Маслахат бериш Чизикли (тугридан-тугри) Оддий, муаммосиз,
жараён хамкорликда
Маслахат кабул килувчининг жойлашган жойи Касалхона, умумий амалиёт шифокори хузурида уй, жамоага асосланган
янги модели уртасидаги фарк[5]
«Электрон согликни саклаш» комплексининг энг асосий таркибий кисми «Ягона электрон тиббий карта» (ЯЭТК) ахборот тизимидир. ЯЭТК ахборот тизими бу - тиббий карталар ёрдамида ваколатли фойдаланувчиларга тезкор ва хавфсиз маълумотни такдим этадиган, реал вакт режимида ишловчи, бемор тугрисидаги маълумотларни узида сакловчи тизимдир. Тизим одатда беморнинг тиббий тарихи, ташхис ва даволаш, дорилар, аллергия ва иммунизация, шунингдек рентгенологик тасвирлар ва лаборатория натижаларини уз ичига олади. Улар анъанавий когозда ёзилган тиббий ёзувдаги маълумотни ракамли холга келтириш оркали кенгайтиради, шу билан уларни излаш, тахлил килиш ва бошка ваколатли томонлар билан булишиш осонлашади. ЯЭТК ахборот тизими тиббий ёрдам пунктида беморларга тезкор, кенг камровли ва уз вактида маълумот бериш оркали беморларга ташхис куйиш ва даволашни куллаб-кувватлаш оркали умумий согликни саклашда мухим рол уйнайди[6].
Сунгги 20 йил ичида ривожланаётган ахборот ва коммуникация технологияларининг узлуксиз ривожланиши анъанавий согликни саклаш сохаси учун янги имкониятлар ва муаммолар тугдирди. Дунё буйлаб тиббий маълумотларнинг яратилишидаги мухим ютуклар электрон согликни саклашнинг ривожланишига олиб келди. Куплаб мамлакатларда ЯЭТК ахборот тизимини оммалаштириш тавсия этилмокда. Баъзи Европа мамлакатлари ЯЭТКга порталлар оркали миллий даражада инвестициялар киритмокдалар. ЯЭТК ахборот тизими бирламчи тиббий ёрдамда мухим рол уйнайди. Ижтимоий даражада ЯЭТК ахборот тизими пайдо булишининг асосий омилларидан бири ахолининг бирламчи тиббий ёрдамга булган эхтиёжларини кондиришдир. ЯЭТК тиббий хизмат курсатишни яхшилаш учун катта потенциалга эга булиб, ЯЭТКдан олинган самарали билимлар ахоли саломатлигини урганиш, тиббий хизматлардан фойдаланиш ва такдим этиш учун мухимдир. Касалхоналарда ахборот тизимлари, расмларни архивлаш ва алока тизимларининг кенг кулланилиши согликни саклашга оид электрон маълумотларни ЯЭТК шаклида яратди, бу касалликларни ташхислаш ва карорларни кабул килиш учун мухим асосдир. Жисмоний шахсларга келсак,
смартфонларда согликни сакдашга оид иловаларнинг купайиб бориши, интернет оркали саломатликка оид маълумотларни кидириш ва алмашиш улар учун жуда кулай булиб колди.
ЯЭТК ахборот тизими шифокорларнинг ишини яхшилаш ва беморнинг касаллик тарихи хакида яхширок маълумот бериш учун керак. Бугунги кунда куплаб муаллифлар ушбу инновация хавфсизликни яхшилаши ва харажатларни камайтиришига ишонишади[7].
ЯЭТК ахборот тизимини жорий этиш афзалликлари. Тадкикотчилар томонидан ЯЭТК ахборот тизимининг афзалликларини уч асосий гурухга ажратишган булиб, улар клиник, ташкилий ва ижтимоий афзалликлардир[8].
Клиник натижалар бемор парваришлаш сифатини яхшилаш, тиббий хатоларни камайтириш ва даволашнинг максадга мувофиклигини тавсифловчи бемор даражасидаги тадбирларни яхшилашни уз ичига олади.
ЯЭТК ахборот тизимининг яна бир энг мухим таркибларидан бири "Клиник карорларни куллаб-кувватлаш" воситалари тизимидир. Клиник карорларни куллаб-кувватлаш "клиник иш жараёнида карор кабул килишни яхшилаш учун" воситалар туплами булиб, уз ичига огохлантиришлар, курсатмалар, буюртма тупламлари, намуналар ва хулосаларни киритиши мумкин. Бундан ташкари, клиник карорларни куллаб-кувватлаш тизимини "согликни сакдаш сохасида мураккаб ахборот технология таркибий кисми" сифатида караш мумкин. Бунинг учун хисоблаб чикиладиган биотиббий билимлар, шахсга тегишли маълумотлар, шунингдек, касалхона шифокорларига ёрдам курсатишда ёрдам берадиган маълумотни туплаш ва такдим этиш учун билим ва маълумотларни бирлаштирадиган далил ёки хулоса механизмидир[9].
Электрон тиббий карта ахборот тизими тиббий хизмат курсатиш жойининг узида беморлар тугрисида аник, сунгги ва тулик маълумотни такдим этиш, самарали парвариш килиш учун бемор касаллик тарихига тезкор киришни таъминлаш, беморлар ва бошка шифокорлар билан электрон маълумотларни ишончли алмашиш, беморларга аник ва самаралирок ташхис куйишда ёрдам беради[10].
ЯЭТК ахборот тизими жорий этилган мамлакатларда шифокорлар томонидан дори-дармонлар рецепти "Электрон рецепт" тизими оркали электрон куринишда такдим этилади. Ушбу тизим ЯЭТКнинг ажралмас таркибий кисмидир. Дори-дармонларни белгиланиши ва назорати касалхонада хам, клиникада хам, бошка жойларда хам согликни саклаш сохасидаги ахборот технологияларининг мухим кисмидир. 2006 йилда Brigham ва Аёллар касалхонаси томонидан утказилган тадкикотга кура, электрон рецептни амалга ошириш натижасида 10 йил ичида дори-дармонларни белгилаш буйича дастур
томонидан курсатмалар бериш ва шунингдек, дори-дармонларнинг ножуя таъсирларини олдини олиш оркали унлаб миллион доллар тежалган. Nuckols ва хамкасблари электрон рецепт тизими дори-дармонларнинг ножуя таъсир микдорини 50 фоизга камайтиради, деган хулосага келди ва бу беморларнинг хавфсизлигини оширишга жиддий богликлигини курсатди[11].
А^Ш Тиббиёт институти хар йили юз мингдан ортик одамнинг Америкада олдини олиш мумкин булган тиббий хатолардан вафот этишини маълум килди. Согликни саклаш сохасида автоматлаштирилган электрон ахборот тизимини жорий этилиши олдини олиш мумкин булган тиббий хатоликларни камайтириб, ушбу инсонларнинг хаётини сакдашда ёрдам беради[12].
Бошка томондан, ташкилий натижаларга молиявий ва операцион курсаткичлар, шунингдек, ЯЭТК ахборот тизимидан фойдаланадиган беморлар ва шифокорларнинг коникиши каби сифатлар киритилган.
ЯЭТК ахборот тизимининг молиявий жихатдан устунликлари мамлакатимиз согликни сакдаш сохасидаги хозирги кундаги холатидан келиб чикиб урганилди. Республикамизнинг хар бир тиббиёт муассасасида ташкилий-методик булими мавжуд булиб, уларнинг лавозим йурикномасида курсатилган вазифаларига асосан шифохона тиббий булимларида мавжуд койкалар бандлиги, шифокорларнинг кунлик беморлар кабули, касаллик ва мехнатга лаёкатсизлик варакалари, худуддаги тугилиш ва улим каби статистик хисоботларни юритиш, уларни статистика булимлари, хокимликлар, вазирликларга такдим этишдан иборат. ЯЭТК ахборот тизими ишга туширилгандан сунг тиббиёт муассасаларининг ташкилий-методик булими методист ва медстатист ходимларининг вазифалари уз-узидан кискаради. Улар томонидан юритиладиган кунлик хисоботлар янги ахборот тизими дастурида автомат равишда шакллантирилади. Дастурдаги маълумотлар тезкор, сифатли ва шаффоф булиши шубхасиз. Шунинг учун ушбу ахборот тизимининг молиявий жихатдан ижобий томони сифатида 3-жадвалда Бухоро вилояти мисолида ташкилий-методик булими ходимларига бир йилда давомида туланадиган иш хаки фонди хисоб китоб килинди. Ходимларнинг иш стажи, лавозим разрядлари турлича булганлиги учун уларнинг бюджет маблаглари доирасида устамалари, кушимча туловлари ва рагбатлантирувчи хусусиятга эга булган бошка туловлар киритилмади. Вилоятда жами 274.25 иш бирлик мавжуд булиб, бир йил давомида жами уртача 6.6 млрд. сум (2-жадвал) ушбу булим ходимларга иш хаки учун бюджет маблаглари ажратилади. Дастлабки йилда ахборот тизими жорий этилганидан сунг 50%, кейинги йил ходимларнинг ЯЭТК ахборот тизими ва компьютер саводхонлиги оширилганидан сунг яна 50% ушбу лавозим иш бирликларининг кискартирилиши бюджет маблагларини биргина вилоятнинг узида карийб 5 млрд. сумгача иктисод килинади.
А) Ташкилий-методик булим шифокори бир иш бирлигининг лавозим маоши ЯИТ билан бирга 2 149 858,75 сум
Б) Ташкилий-методик булим урта тиббиёт ходими бир иш бирлигининг лавозим маоши ЯИТ билан бирга 1 953 940,00 сум
№ Шахар ва туманлар номн Ташкнлнн-методнк булим шнфокорлари иш бнрлнгн Бир онлик иш хаки фондн (млн сум) Бнр йшшнк иш хаки фондн (млн сум) Ташкшшн-мегодик булим урта тиббиёт ходнмларн иш бирлнги Бир онлик иш хаки фондн (млн сум) Бир БИЛПИК иш хаки фондн(млн сум) Жами бнр ниллнк иш хакр фондн (млн сум)
О лот т. 2,00 4,30 51,60 8,75 17,10 205,16 256,76
Жаын 73,75 158,55 1 902,62 200,50 391,76 4 701,18 6 603,S0
маълумот[19]
ЯЭТК ахборот тизимининг яна бир молиявий жихатдан ижобий томони -бу тиббиёт сохасида фойдаланиладиган когозлар, турли хилдаги бланкалар, беморларни руйхатга киритишда ишлатиладиган турли китоб ва журналларга булган эхтиёжни кискариши. Бухоро вилоят Газначилиги бошкармасидан олинган маълумотларга кура вилоятдаги тиббиёт муассасалари томонидан 2019 йил давомида 800 млн. сумдан ортик маблаг ушбу харажатларни амалга оширишда сарфланган[19]. Дастлабки йилда 50 фоизга ва кейинчалик тулик электрон шаклга утказиш хисобига бюджет ва бюджетдан ташкари маблаглар тежалади. Шунингдек, сохада амалга ошириладиган ракамлаштириш сиёсати когоз махсулотларини тайёрлашда ишлатиладиган когоз, дарахтлар ва бошка ресурсларни тежашга имкон беради.
Х,ар бир тиббиёт муассасасида архивлар мавжуд, уларда беморларнинг амбулатор карталари, касаллик тарихи карталари, туккан аёлнинг тугрук тарихи карталари каби хужжатлар сакланади. ЯЭТК ахборот тизими пайдо булиши билан барча хужжатлар электрон шаклга утказилади. Иш самарадорлиги ошиши билан бирга тиббиёт архиви булимининг саклаш харажатлари, ходимларга туланадиган иш хакилари кискариши эвазига бюджет маблаглари иктисод килинади.
Согликни саклаш сохасидаги сметали молиялаштириш тизими эскирган, замонавий халкаро амалиётга мос келмайдиган механизмларга асосланган булиб, молия ресурсларининг самарасиз ишлатилишига ва соханинг сурункали тарзда молиялаштирилмай колишига олиб келмокда[2]. ЯЭТК ахборот тизимининг жорий этилиши ушбу муаммони бартараф этиб, тиббий хизматлар учун клиник-харажат гурухлари буйича «хар бир даволанган холат» учун тулаш тизимини хамда киши бошига молиялаштиришнинг янги механизмларини жорий этишга имкон беради.
Мамлакатимизда касалликларни олдини олиш ва уларни эрта аниклаш максадида худудларда бир йилда икки марта ахолини тиббий курикдан утказиш тартиби мавжуддир. Фукароларни тиббий курикдан утказиш пайтида улардан турли тестлар, рентгенография, ЭКГ каби анализлар олинади. ЯЭТК ахборот тизими жорий этилиши билан ахолининг соглом катламининг анализ натижаларини электрон шаклда саклаш эвазига рентген ва ЭКГ лента ва пленкалари хам иктисод килинади, бу хам бюджет маблагларини тежалишига хизмат килади.
ЯЭТК ахборот тизими самарадорлиги бемор хакида маълумот алмашишдан ташкари, бемор хакида тулик маълумотга эга булиш, клиник карорларни кабул килишни яхшилайди. Бемор тугрисидаги маълумотларнинг кенгайиши, фанлараро алоканинг яхшиланиши, парваришнинг узлуксизлиги, хужжатларнинг яхшиланиши ва тушунарли булиши, бир турдаги ишларнинг такрорий бажарилишини камайтириш ва тезликнинг ошиши каби афзалликларга эга[ 13].
Шунингдек, тиббиёт ходимлари, дори воситалари, тиббиёт буюмлари ва тиббий техника, сарфлаш материаллари хисобини ва мониторингини юритиш, давлат томонидан кафолатланган бепул тиббий ёрдам дастурлари буйича молиявий операциялар амалга ошириш ва мониторингини юритиш, тиббиёт ташкилотларининг булажак харажатларини бахолаш, шунингдек эхтимоли булган хатарларни тахлил килиш, тиббий статистика, хисоб ва хисобот юритиш, шунингдек, согликни саклаш миллий хисобвараклари тизимини куллаб-кувватлаш имконияти пайдо булади[2].
Бугунги кунда мамлакат иктисодий ривожланишида туризм йирик экспорт саноатига айланиб бормокда. Шу сабабли келувчи сайёхларнинг хавфсизлиги ва саломатлиги ушбу соханинг мамлакатда ривожланишида ахамиятлидир. Саёхатчиларнинг соглиги билан боглик муаммолар пайдо булиши билан уларни дархол хал килиш керак. Бу нафакат мамлакатнинг халкаро майдондаги обру-эътиборини яхшилайди, балки сайёхлар сонини хам купайтиради[14]. ЯЭТК ахборот тизимининг жорий этилиши хорижий сайёхларнинг ортиши эвазига
мамлакат иктисодиётини ривожлантиради ва баркарорлигини таъминлайди, тиббиёт туризми ривожига хисса кушади.
Нихоят, ижтимоий афзалликлар тадкикотлар утказиш ва ахоли соглигини янада яхширок булишига хизмат килади.
ЯЭТК ахборот тизими билан боглик яна бир ахамиятли томони - бу тадкикот утказиш имкониятининг яхшиланиши. Бемор маълумотларини электрон равишда саклаш, маълумотларнинг осонгина фойдаланишни имконини оширади, натижада микдорий тахлил далилларига асосланган холда энг яхши амалиётларни осонрок аникдашга олиб келади[15].
Бундан ташкари, согликни сакдаш сохасидаги тадкикотчилар жамият учун фойдали булган тадкикотларни олиб боришлари учун ахоли гурухлари буйича тупланган электрон клиник маълумотлардан фаол фойдаланмокдалар. Клиник маълумотларнинг кулами чекланган, аммо ЯЭТК ахборот тизимини жорий этиш давом этар экан, ушбу маълумотлар туплами усиб боради. Жамланма маълумотлар бошка манбалар билан интеграциялашуви пировардида согликни саклаш ташкилотлари ва тадкикотчилар касалликларнинг таркалишини ва потенциал биологик тахдидларни назорат килишни яхшилашлари мумкин[16].
Кам учрайдиган касалликлар шароитида ЯЭТК маълумотларини ташхис куйишда такрор фойдаланиш имконияти янада мухим. Ушбу касалликларнинг кам учрайдиганлигини хисобга олган холда, беморларнинг ташхиси куп йиллар давом этади. Аллакачон ташхис куйилган беморларнинг маълумотларидан янги холатлар буйича фойдаланиш уз урнида карорларни кабул килишни осонлаштиради, куп вактни тежашга ёрдам беради[17].
ЯЭТК ахборот тизимини жорий этишда мавжуд муаммолар.
Жахон тажрибаларида хам ЯЭТК ахборот тизимини жорий этишда тусиклар, муаммолар вужудга келган. Ушбу муаммолар юзасидан ёзилган барча маколалар, хужжатлар хорижий олимлар Jaillah ва Almarie томонидан урганилган[18]. Тахлил килинган хужжатлар турли тусикларни таъкидлаб, кейинчалик хар бир ахборот тизимининг манбаларига караб таксимланган (3-жадвал). Молиявий ва инсон ресурслари билан боглик муаммолар олимлар томонидан энг ахамиятли эканлиги таъкидланиб келинмокда.
Молиявий тусиклар • Тизимни жорий этиш харажатлари • Техник таъминотларни сотиб олиш • Тизимни саклаш харажатлари • Тизим ва компьютер саводхонлиги билан боглик харажатлар • Инвестицияларнинг кайтиши хавотири
Инсон ресурслари билан боглик тусиклар • Фойдаланувчи каршилиги • Х,амширалар ва шифокорларнинг иш юкини ошириши • Тизим ва компьютер саводхонлиги етишмаслиги • ЯЭТК ахамияти тугрисида етарли маълумот йуклиги
Дастурий таъминот манбаи билан боглик тусиклар • Дастурга мос келмаслиги • ЯЭТКнинг бошка мавжуд ахборот тизимига интеграциялаш учун мос инфратузилманинг йуклиги • Ташкилот эх,тиёжларига жавоб берадиган дастур
Маълумотлар манбаи билан боглик тусиклар • Маълумот хавфсизлиги • Маълумотларнинг аниклиги • Маълумотлар сифати
Техник таъминот манбаи билан боглик тусиклар • АТ ускуналари ва жихозларининг етишмаслиги • Тизимнинг эскириши хавотири • Техника билан боглик муаммолар
Тармок манбаи билан боглик булган тусиклар • Интернет алокаси йуклиги • Тармок коммуникация инфратузилмасининг йуклиги • Тармок тезлиги • Махфийлик хакида хавотирлар
Лойихани жорий этишдаги энг асосий муаммолардан бири амалга оширишдаги харажатлардир. Узбекистон согликни саклаш тизимини ракамлаштириш буйича "Электрон согликни саклаш" лойихаси 600 миллион АКШ доллари атрофида бахоланган[20]. Ушбу суммани тежаш максадида лойихани махаллий дастурчилардан фойдаланиб амалга ошириш кузда тутилган.
ЯЭТК ахборот тизими доимий равишда ишлаб туриши лозим. Худудларда электро энергия таъминоти узлуксиз булмаганлги сабаб худудларда вакти вакти билан энергия таъминоти тармогидан узилишлар булиб туради. Ушбу муаммо президентимиз томонидан хам такрор такрор танкид килиб келинади. Муаммо нафакат соглик саклаш тизими балки бошка сохаларда хам узининг салбий таъсирини курсатиб келмокда.
Хулоса. Мамлакатимизда ЯЭТК ахборот тизими жорий этилиши давлат бюджети ва бюджетдан ташкари маблагларини тежалиши, шифокор ва касалхоналарга тезкор ва аник маълумотлар етказиш эвазига сохада
самарадорликни ошириш, тиббий хатоликларни, шу билан бирга улим хавфини камайтириш, беморларга сифатли хизмат курсатиш, туризм сохасини ривожлантириш, жамият саломатлиги учун маълумотлар базасидан фойдаланиб кам учрайдиган касалликларни самарали даволаш ва касаллик учокларини олдиндан аниклаш каби кенг куламли имкониятларни очиб беради.
Сохада кучли инфратузилмани ривожлантириш, маълумотлар махфийлиги ва хавфсизлигини таъминлаш, миллий ва халкаро стандартларни урнатиш ушбу технологияни муваффакиятли жорий этишга асос булади.
Фойдаланилган адабиётлар